نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی، دانشگاه پیام نور، قم، ایران
چکیده
قیام جنوب ایران در فاصله زمانی «1299 -1285 ش/ 1920 -1909 م» در پی تجاوز قوای انگلیس به مرزهای آبی خلیج‌فارس و اشغال بندر بوشهر رخ داد. نظر به هدف پژوهش که تأثیر زیر بنایی کارکرد مسجد در شکل‌گیری حقیقت نهضت است، این مسئله اساسی را مطرح می‌نماید که چگونه کارکرد سیاسی اجتماعی نهاد مسجد بر شکل‌گیری حقیقت قیام مرزنشینان علیه اشغالگران، تأثیرگذار بوده است؟ یافته‌های پژوهش در پرتو مطالعه و نقد و بررسی نگرش‌های ارائه‌شدۀ پیرامون نهضت به نقش سیاسی اجتماعی نهاد مسجد به‌عنوان پایگاه اصلی فرهنگ مقاومت به تحلیل تحولات درونی جنبش می‌پردازد. پژوهش از نوع «توصیفی – تحلیلی» بوده و به روش اسناد - کتابخانه‌ای، انجام‌گرفته است. روش تحلیل داده‌ها بر استراتژی و روشِ «تحلیل مضمون و مقایسه‌ای» با 190 کد پایه، استوار است. نتیجه نشان می‌دهد که فرهنگ و هویت اسلامی جامعه و احکام فطری برخاسته از کارکرد مسجد، اساس‌ترین عاملی بوده که موجب رشد و برانگیختگی وجدان انسانی و غیرت ملی سرداران جهاد گشته و مبنای حرکت ضد استعماری مرزنشینان جنوب را حقیقت بخشیده است
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- احرار، احمد (1352)؛ توفان در ایران ج 1، تهران: نوین.
- اسکرین، کلارمونت (1363)؛ جنگ جهانی در ایران، مترجم: غلامحسین صالح یار، تهران: نشر سلسله.
- انصاری، مرتضی (۱۴۱۵ ق)؛ مکاسب، ج ۴، تهران: دارالحکمه.
- آژند، یعقوب (1363)؛ قیام شیعی سربداران، تهران: گستره.
- آبراهامیان، برواند، (1397)؛ ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
- الهی، همایون (1396)؛ خلیج‌فارس و مسائل آن، تهران: قومس.
- آیت‌اللهی، محمدتقی (1363)؛ ولایت‌فقیه، زیربنای مشروطه و مشروعه، تهران: امیرکبیر.
- اوکانر، فردریک (1376)؛ از مشروطه تا جنگ جهانی اول، مترجم: حسن زنگنه، تهران: شیرازه.
- بجنوردی، حسن (۱۴۱۹ ق)؛ القواعد الفقهیه، ج ۱، تهران: نشر الهادی.
- بلادی بوشهری، سیدعبداله (1373)؛ لوایح و سوانح، بوشهر: کنگره هشتادمین سالگرد رئیس‌علی دلوار.
- بیات، کاوه (1373)؛ اسناد جنگ جهانی اول در جنوب ایران، بوشهر: کنگره هشتادمین سالگرد رئیس‌علی دلواری.
- بیات، کاوه، (1373)؛ ایران در جنگ جهانی اول در جنوب ایران، بوشهر: کنگره هشتادمین سالگرد رئیس‌علی دلواری.
- بهار، محمدتقی (1363)؛ تاریخ مختصر احزاب سیاسی؛ انقراض قاجاریه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- براون، ادوارد (1338)؛ انقلاب ایران، مترجم: احمد پژوه، تهران: معرفت.
- حسین زاده محمود (1393)؛ «مسجد نماد تمدن»، مجموعه مقالات فروغ مساجد، قم: دفتر مطالعات و پژوهش‌های مرکز رسیدگی به امورمساجد. (صفحه 68-48)
- رکن زاده آدمیت، محمدحسین (1370)؛ دلیران تنگستان، تهران: انتشارات اقبال.
- ---------- (1370)؛ فارس در جنگ بین‌المللی اول، تهران: انتشارات اقبال.
- رجبی دوانی، محمدحسن (1368)؛ رسایل و فتاوای جهادی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
- زنجانی، عمید (۱۳۹۲)؛ قواعد فقه، ج ۳، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- دوانی، علی (1394)؛ نهضت روحانیون، ج 1 تهران: مرکز اسناد انقلاب.
- سپهر، مورخ الدوله (1362)؛ ایران در جنگ جهانی بزرگ 1918-1914، تهران: نشر ادیب.
- سایکس، سرپرسی (1391)؛ تاریخ ایران، مترجم: محمدتقی فخرداعی گیلانی، تهران: نگاه.
- سایکس، سرپرسی (1377)؛ گزارش‌های سالانه سرکنسول انگلیس در بوشهر، ترجمه: حسن زنگنه، تهران: انتشارات پروین.
- صداقت کیش، جمشید (1391)؛ «جبهه‌ی جنگ آباده علیه پلیس جنوب»، مطالعات تاریخی، تابستان - شماره 37 (صفحه - از 10 - 47).
- عمید، حسن (1389)؛ فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- فاضل لنکرانی، محمدجواد (۱۳۸۳)؛ القواعد الفقهیه، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار علیهم‌السلام.
- فراشبندی، علیمراد (1362)؛ گوشه‌ای از تاریخ انقلاب مسلحانه مردم مبارز تنگستان، دشتی و دشتستان علیه استعمار، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- فراشبند، علیمراد (1359)؛ تاریخچه حزب دموکرات فارس، تهران: انتشارات اسلامی.
- فینستر، باربار (1392)؛ مساجد اولیه ایران از آغاز تا دوره حکومت سلجوقیان، مترجم، فرامرز نجد سمیعی، تهران: انتشاراتی پازینه.
- فن می‌کوش، داگوبرت (1383)؛ واسموس، مترجم: کیکاووس جهانداری، تهران: شهاب ثاقب.
- قطبی، بهروز (۱۳۷۰)؛ اسناد جنگ جهانی اول، در ایران، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
- گرووتروپ، هندریک (1394)؛ ویلهلم واسموس، مترجمین، فاطمه ترکمان دهنوی و حمید میرزا آقا، بوشهر: بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر.
- -مابرلی، جیمز (1369)؛ عملیات در ایران، جنگ جهانی اول 1919-1914، مترجم: کاوه بیات، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
- مرتضى زبیدی (1414 م)؛ تاج العروس من جواهر القاموس، ج 5، بیروت: دارالفکر.
- موسوی خمینی، روح‌الله (1368)؛ صحیفه امام، ج 10 تهران: مؤسسه تنظیم آثار امام خمینی.
- موسوی خمینی، روح‌الله (1370)؛ صحیفه نور، ج 7 و 18، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی ایران.
- مدرسی، محمدتقی (1393)؛ امامت شیعه و جنبش‌های مکتبی، ترجمه: حمیدرضا آژیر، مشهد، آستان قدس رضوی.
- المتقی الهندی، علاءالدین علی بن حسام‌الدین (۱۴۳۱ ه ق)؛ کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، ج 4، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- نوری، میرزا حسین (۱۴۰۸ ق)؛ مستدرک الوسایل ج 10، بیروت: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
- مرتضی مطهری (1362)؛ خدمات متقابل اسلام و ایران، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- مشایخی، عبدالکریم (1381)؛ بوشهر در انقلاب مشروطیت ایران، بوشهر: مرکز ایران‌شناسی بوشهر.
- مطهری زاده، موسی (1383)؛ ناصر دیوان کازرونی به روایت اسناد، تهران: نشرکازرونیّه.
- مهاجری، عبدالحمید (۱۳70)؛ شجره طیّبه، شیراز: چاپخانه نور.
- نبوی، محمدحسن (1373)؛ «جنبش روحانیون در قیام ضد استعماری مردم جنوب»، مجموعه مقالات قیام جنوب در جنگ جهانی اول، بوشهر: کنگره دلواری، (صفحه 259-203).
- نجفی، موسی (1377)؛ تأملات سیاسی در تاریخ تفکر اسلامی، ج 5، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
- نجفی، موسی؛ نجفی، محمد سجاد (1391)؛ «جریان شناسی تحریم در تاریخ فکر سیاسی ایران و تأثیر آن در نهضت بیداری اسلامی»، نشریه علوم سیاسی دانشگاه آزاد کرج، دوره 8, شماره 18، (صفحه 179 -218).
- نیدر مایر، اسکارفن، (1363)؛ زیر آفتاب سوزان ایرانّ، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: نشر تاریخ.
- وادالا. ر (1364)؛ خلیج‌فارس در عصر استعمار، مترجم: شفیع جوادی، تهران: موسسه سحاب.
- ویلسون، آرنولد (1928 م)؛ خلیج‌فارس، مترجم: محمد سعیدی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- هومن، حیدر علی (1381)؛ راهنمای علمی در پژوهش کیفی، تهران، انتشارات سمت.
- روزنامه رعد سال 6، ش 7 تهران: مورخه 20 ذی‌القعده 1333.
- روزنامه حبل‌المتین کلکته، سال 19 شماره 16 26، محرم 9/1330.
- روزنامه شورا، ش 92، ص 2، 10 ذی‌قعده، 1333 پ.
- روزنامه رعد، ش،108، س 9، 5 ذی‌القعده 1333، ص 3.
- روزنامه رعد، ش،171، س 6، 24، شوال 1333، ص 4.
- روزنامه ارشاد، ش،101، س 9، 13 شوال 1333، ص 3.
- روزنامه رعد، ش،181، س 6، 11، شوال 1333، ص 2.
)